در این مقاله خواهید خواند:
ویرایش چیست؟
یکی از مراحلی که پس از نوشتن متن باید انجام شود، ویراستاری تخصصی آن به شکل‌های مختلف است. ویرایش در واقع ترکیبی از هنر و دانش است. هنگام ویرایش، بخش‌هایی از متن حذف، مطالبی اضافه و جملات تصحیح می‌شود. هدف اصلی ویرایش، بر اساس نوع ویراستاری متفاوت است. اصلاح ظاهر متن، روان‌سازی جملات، ازبین‌بردن کمبودهای متن و حتی اصلاح اشتباهات علمی و تخصصی از جملهٔ این موارد است.
ویراستار کیست؟
ویراستار شخصی است که با استفاده از تجربه و تخصص خود در زمینهٔ ویرایش، هر متن را از جهت فنی، زبانی و تخصصی مورد بررسی قرار می‌دهد. ویراستار بر اساس نیاز و نوع متن، نوشته را بررسی می‌کند و کیفیت آن را ارتقا می‌دهد.
انسجام متن، روانی جملات، استفاده از کلمات مناسب و ارتباط منطقی میان جملات از جمله مواردی است که یک ویراستار متخصص به‌خوبی آن را در نوشته‌های خود رعایت می‌کند.
ویرایش فنی
ویرایش فنی یا ویرایش صوری به معنای ویرایش ظاهر کلی متن است. ویراستار در هنگام ویرایش فنی یا صوری متن، اصلاح ظاهر کلی متن را مدنظر قرار می‌دهد. نکتهٔ پراهمیت در ویرایش فنی، اصلاح ایرادات املایی و نگارشی است. این اصلاح ظاهری شامل موارد زیر می‌شود:
- اشتباهات املایی، تایپی و نیم‌فاصله؛
- مشخص‌کردن قواعد مربوط به نقل‌قول‌ها و علائم اختصاری؛
- اصلاح نشانه‌های نگارشی؛
- قواعد عددنویسی و فرمول‌نویسی؛
- هماهنگ‌کردن ارجاعات، پانوشت‌ها و …؛
- پاراگراف‌بندی صحیح؛
- یکدست‌سازی متن با استفاده از آوانگاشت اصطلاحات و معادل لاتین کلمات؛
- نمونه‌خوانی شامل رفع اشتباهات تایپی، ایرادات نگارشی، ویرایش سبک و اندازهٔ فونت.
| اصلاح علائم نگارشی | |
| علی دیروز به مدرسه رفت.
بله این هفته به دلیل امتحانات امکان غیبت ندارد. |
علی دیروز به مدرسه رفت؟
بله این هفته به دلیل امتحانات امکان غیبت ندارد. |
| ویرایش اشتباهات املایی | |
| سناتورهای آمریکایی |
سناتورهای آمریکایی خواستار عزل رئیس‌جمهورشان شدند. |
| ویرایش قواعد عددنویسی | |
| دیروز |
دیروز چهلمین سالگرد ازدواج پدر و مادرم بود. آن‌ها در ۱۰ مرداد ۱۳۴۰ زندگی مشترک خود را شروع کردند. |
| تنظیم فاصله و نیم‌فاصله | |
| رژیم غذایی جدید من سرشار از |
رژیم غذایی جدید من سرشار از پروتئین‌های گیاهی، لبنیات و سبزیجات خام است. |
ویرایش زبانی و ساختاری
استفاده از دستور زبان صحیح و رعایت اصول و قواعد زبان برای تحویل متنی روان و خالی از ابهام، در قلمروی ویرایش زبانی و ساختاری قرار می‌گیرد.
این روزها که زبان فارسی به‌رغم فضای مجازی، ترجمه و متن‌های غیراصولی دچار دگرگونی شده است، ویرایش زبانی اهمیت دوچندانی پیدا کرده است. به همین دلیل شاید بتوان ویرایش زبانی را مهم‌ترین قسمت از ویرایش متن دانست.
حوزهٔ تغییرات در ویرایش زبانی و ساختاری:
- کوتاه‌سازی جمله‌های طولانی و بهبود آن؛
- انتخاب و جایگزینی کلمات فارسی مناسب؛
- ساده‌سازی متن و رفع حشو؛
- کاهش انحراف از زبان معیار.
| کوتاه‌سازی جمله‌های طولانی | |
| یکی از زیباترین شهرهای ایران، شهر شیراز پایتخت سلسلهٔ بزرگ هخامنشیان با قدمتی بیش از ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد است. | یکی از زیباترین شهرهای ایران، شیراز است. این شهر پایتخت سلسلهٔ بزرگ هخامنشیان بوده و قدمت آن ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد است. |
| انتخاب و جایگزینی کلمات فارسی مناسب | |
| آرشیو مدارک شرکت با استفاده از سیستم اتوماتیک بسیار آسان‌تر است. | بایگانی مدارک شرکت با استفاده از سیستم خودکار بسیار آسان‌تر است. |
| ساده‌سازی متن و رفع حشو | |
| من پیش‌تر این موضوع را گفته بودم. | من این موضوع را گفته بودم. |
ویراستار در ویرایش زبانی و ساختاری باید هدف نهایی خود را ساده‌سازی و روان‌سازی متن قرار دهد. برای انجام صحیح این کار، ضروری است تا ویراستار دانش لازم را در دستور زبان فارسی داشته باشد.
ویرایش زبانی صحیح متن، همان چیزی است که سبب می‌شود خواننده، یک کتاب را در همان صفحات اول نیمه‌کاره رها کند یا بالعکس، نتواند آن را زمین بگذارد.
ویرایش محتوایی و تخصصی
در ویرایش محتوایی و تخصصی، ویراستار علاوه بر دانش زبانی و دستوری، نیاز است به زمینهٔ متن موردنظر تسلط کافی داشته باشد. در این نوع ویرایش، متن بر اساس زمینه‌ای که دارد، به فرد متخصص آن موضوع سپرده می‌شود.
ویرایش محتوایی و تخصصی شامل:
- بررسی مطالب جاافتاده در بین متن یا پاورقی؛
- حذف یا خلاصه کردن مطالب تکراری یا بدون پیشینهٔ علمی؛
- تنظیم متن و انتقال مطالب به قسمت‌های دیگر برای ایجاد انسجام در متن؛
- ویرایش مطالب نادرست.
در این نوع ویرایش، بهتر است ویراستار بیشتر از نویسندهٔ متن اصلی به موضوع اثر تسلط داشته باشد. به‌عنوان‌مثال، پیش از چاپ یک مقاله در ژورنالی علمی، یک فرد متخصص در آن زمینه باید آن را بررسی کند و به‌صورت تخصصی متن را ویرایش کند.
اگر ویراستار دانش کافی در زمینهٔ متن موردنظر نداشته باشد، متوجه بسیاری از خطاهای محتوایی متن نمی‌شود یا حتی به‌اشتباه، ویرایش تخصصی انجام می‌دهد. به همین جهت است که ویرایش تخصصی نیاز به دانشی فراتر از ویراستاری دارد.
ویرایش تخصصی، بیشتر در متون علمی – ترجمهای کاربرد فراوانی دارد چرا که این نوع متن‌ها، به بازبینی از جهت درستی ترجمهٔ کلمات و اصطلاحات علمی نیاز دارد.
ویرایش بر اساس نوع نوشته
از اقسام دیگر ویرایش متن با تقسیم‌بندی متفاوت، ویرایش بر اساس نوع نوشته است. ویرایش متن بر اساس نوع نوشته به سه دستهٔ اصلی تقسیم می‌شود.
ویرایش تألیف
در این نوع ویرایش، ویراستار به بررسی ارتباط منطقی میان فصول، اصلاح قسمت‌های مختلف از مقدمه تا نتیجه‌گیری، تطبیق قسمت‌های مختلف اثر و رفع ایرادات کلی زبانی می‌پردازد. در ویرایش تألیفی، بهتر است ویراستار سطح بالاتری از مؤلف اثر داشته باشد.
ویرایش ترجمه
از چالش‌های اساسی این نوع ویرایش، تطابق متن اصلی با متن ترجمه‌شده است. ویراستار این نوع از آثار، علاوه بر ویرایش باید با ترجمه نیز آشنایی کافی داشته باشد. تطابق میان واژه‌های اثر اصلی و اثر ترجمه‌شده، روان‌سازی متن در قسمت‌هایی که جملات درست به کار نرفته است و اضافه‌کردن توضیحات لازم به متن اصلی، از کارهای اساسی‌ای است که در این سطح از ویرایش انجام می‌شود.
یکی از مراحل چاپ اثر ترجمه‌شده، ویرایش ترجمهٔ آن است. این سطح از ویرایش به دلیل دستمزد پایین به ویراستار و موارد دیگر نادیده گرفته می‌شود. همین موضوع سبب چاپ بسیاری از کتاب‌های ترجمهای بی‌کیفیت در بازار شده است.
ویرایش تصحیح
اصلاح نسخه‌های قدیمی متون کهن، کاری بسیار دشوار و زمان‌بر است. ویرایش تصحیح به اصلاح این متون ارزشمند، با استفاده از تطابق با فهرست، کتابنامه‌ها، نسخه‌های تصحیحی می‌پردازد. ویراستار این آثار باید توجه زیادی به پاورقی‌ها و واژه‌نامه‌ها داشته باشد.
ویرایش بر اساس حوزه‌های محتوایی
متن‌ها در زمینه‌های متفاوتی نوشته می‌شوند. بر اساس کاربرد و محتوای این متون، ویرایش هر حوزه با دیگری متفاوت است.
محتوای علمی – تحقیقی
ویرایش متون پژوهشی، تحقیقاتی و علمی شامل این دسته از محتوا است. در این دسته از محتوا، باید تا جای ممکن ساده‌نویسی کرد و از ذکر جملات مبهم و گنگ خودداری کرد. در واقع وظیفهٔ اصلی ویراستار در این حوزه، ویرایش تخصصی و ویرایش فنی است.
عمده استفادهٔ این نوع ویرایش در مقاله‌های علمی یا پایان‌نامه است. در این نوع متن‌ها، ویرایش ظاهری و ویرایش تخصصی اهمیت ویژه‌ای در جلب نظر استاد راهنما و داور مجله ایفا می‌کند.
محتوای رسانه‌ای – مطبوعاتی
این ویرایش بیشتر از بحث زبانی، به محتوای اثر می‌پردازد. ویراستار باید با در نظر داشتن ملاحظات رسانه، به اصلاح متن محتوا بپردازد.
محتوای ذوقی – ادبی
ویرایش متون داستانی، شعر و رمان در تقسیم‌بندی محتوای ذوقی و ادبی قرار می‌گیرد. ویرایش این متون بسیار حساس است و نیاز به دقت عمل بالایی دارد. یک تغییر کوچک می‌تواند سبب ایجاد نقص در روند نوشته شود. به دلیل چنین حساسیتی، ویرایش محتوای ادبی با مشورت نویسنده انجام می‌شود.
افزونهٔ پاکنویس یک نرم‌افزار ویرایشگر آنلاین است که به‌راحتی روی نرم‌افزار ورد رایانهٔ شما نصب می‌شود و با استفاده از ویرایش خودکار ایرادهای فنی و ساختاری متن را رفع می‌کند. برای نصب این برنامه به پاکنویس مراجعه کنید.
