در این مطلب از وبلاگ پاکنویس قصد داریم تا شما را با اهمیت ویرایش متن فارسی در ترجمهٔ ادبی، علمی و فرهنگی آشنا کنیم.
ترجمه تا ۱۰۰ سال پیش، چندان در ایران مورد استقبال قرار نمی‌گرفت؛ چون دسترسی مردم عادی به کتاب و مطالعه بسیار کمتر از امروز بود. اما در همین سدهٔ اخیر، مترجمان بزرگی در کشور تربیت شدند و تحصیل کردند که آثار بزرگ ادبی را از زبان‌های دیگر به زبان فارسی ترجمه کردند.
اگر دقت کنید، کشور ما و زبان فارسی، جمعیت و وضعیتی محدود دارد و همیشه برای ارتباط با جهان علمی و ادبیِ بیرون از این خاک، باید ترجمه را بسیار جدی بگیریم.
در این مقاله خواهید خواند:
نقش ترجمهٔ متن در حوزه‌های مختلف کشور
امروزه سرعت ترجمه در ایران به حدی رسیده است که کتابی داستانی یا ادبی در عرض چند روز پس از انتشار ترجمه می‌شود یا جدیدترین یافته‌ها و مقاله‌های علمی به‌سرعت به زبان فارسی ترجمه می‌شوند و در اختیار متخصصان و مردم عادی قرار می‌گیرند.
ترجمه‌کردن متن کاری تخصصی است که در حیطهٔ کاری مترجم است اما آیا مترجم همیشه متن را بدون هیچ‌گونه اشکالی ترجمه می‌کند؟ امکان ندارد که یک مترجم اصلاً به ضوابط درست‌نویسی آشنا نباشد یا خطاهایی را به متن فارسی انتقال بدهد؟
معمولاً مترجم یا حتی نویسندهٔ متن، فقط در حوزهٔ کاری خود متخصص است و برای تصحیح متن، ما به شخصی متخصص در حوزهٔ خطایابی متن از جنبه‌های مختلف نیاز داریم.
این شخص کسی نیست جز ویراستار متن فارسی.
ویراستار متن نقش مکملی برای مترجم دارد
بسیاری از مترجمان تازه‌کار یا ناشران کم‌تجربه تصور می‌کنند که ویرایش متن فارسی کار آسانی است و مترجم یا نویسنده می‌تواند به‌تنهایی متن خود را پس از نگارش، ویرایش کند.
اما نکتهٔ مهم این است که بهترین نوع ویرایش متن آن ویرایشی است که نویسنده یا مترجم متن و ویراستار، دو شخص متفاوت باشند.
یکی از دلایل اهمیت متفاوت‌بودن ویراستار این است که وقتی شما خودتان متنی را نوشته‌اید، متوجه خطاهای آن نخواهید شد و یک پس‌زمینهٔ فکری در مورد متن دارید. برای رسیدن به یک ویرایش اصولی باید فردی از دیدگاه بیرونی به متن ترجمه‌شده یا نوشته‌شده نگاه کند.
ویراستار متن فارسی، تمام خطاهایی که از چشم مترجم پنهان مانده است را به‌خوبی شناسایی و تصحیح می‌کند. حوزه و حیطهٔ اختیارات ویراستار در تغییر متن، بسته به شرایط مختلف، متفاوت است. ویراستار معمولاً طبق چارچوب طراحی‌شدهٔ ناشر، مترجم یا نویسنده عمل می‌کند و اگر بخواهد از این چارچوب خارج شود، باید با مترجم یا ناشر هماهنگ کند.
اهمیت وجود ویراستار متن پس از مترجم
زبان، نوشته و متن، یکی از پدیده‌ها و ابداعات پیچیدهٔ بشر است که معمولاً از چارچوب خاصی پیروی نمی‌کند و بسته به خیلی موارد، متغیر است و فقط انسان است که می‌تواند پیچیدگی متن‌های مختلف را دریابد. این پیچیدگی‌ها یا در برخی موارد خطاهای زبانی، در نوشتن متن اجتناب‌ناپذیر است و مترجم یا نویسنده بر همهٔ این مشکلات واقف نیست.
ویراستار پس از مترجم وارد عمل می‌شود، متن را به‌صورت کامل می‌خواند و باتوجه‌به تخصص و اختیاراتش شروع به ویرایش متن فارسی می‌کند.
ویراستار متن در شرایط مختلف می‌تواند وظیفهٔ ویرایش فنی و صوری، ویرایش ساختاری و ویرایش محتوایی را بر عهده بگیرد.
اهمیت ویراستار آن جایی مشخص می‌شود که ویراستار در متن ایرادهایی را می‌بیند که مترجم اصلاً متوجه این مشکلات نبوده است.
مثلاً ساختار زبان انگلیسی به‌طورکلی با زبان فارسی متفاوت است و مترجم تازه‌کار و در برخی از موارد مترجمان باتجربه، گرفتار گرته‌برداری از متن انگلیسی می‌شوند و نمی‌توانند متن را کاملاً به فارسی برگردانند.
یا مثلاً مترجم متن انگلیسی را خوانده است و ساختار آن را به فارسی برگردانده است اما مفهوم را به‌خوبی منتقل نکرده است. چون خود مترجم پس‌زمینهٔ ذهنی در مورد متن و محتوا دارد، متوجه ابهام متن فارسی نمی‌شود.
از جمله موارد دیگر که در حوزهٔ تخصص ویراستار صوری و فنی است، استفادهٔ صحیح از علائم نگارشی، تاریخ‌ها، سطربندی متن و … است که مترجم ممکن است در هر صفحه از متن، بسیاری از این ویژگی‌های متن فارسی را نادیده بگیرد یا اصلاً توانایی و تسلط لازم را برای نوشتن متنی بدون غلط ویرایشی نداشته باشد.
حتی گاهی متن مبدأ از انگلیسی یا هر زبان دیگری، نقص محتوایی دارد و اطلاعات تخصصی و علمی غلطی را به خواننده منتقل می‌کند. ویراستار یا ویراستار محتوایی در این بخش، از صحت محتوای ارائه‌شده در کتاب یا مقاله مطمئن می‌شود و در صورت غلط‌بودن اطلاعات، آن را حذف می‌کند.
به‌طورکلی، ویرایش متن فارسی پس از ترجمه یکی از الزامات چاپ کتاب، مقاله یا هر متن مهمی است که قرار است خواننده را درگیر کند.
اصلاً بیایید این‌گونه به موضوع نگاه کنیم که ساخت یک قطعهٔ سادهٔ صنعتی، نیازمند تعدادی ماشین، ابزار و نیروی انسانی است پس چرا برای تولید یک متن تخصصی یا ادبی پیچیده، فقط یک نفر به کار گرفته شود و انتظار داشته باشیم که نتیجهٔ نهایی مثبت و تأثیرگذار باشد؟
نتیجه‌گیری
شما هیچ کتاب یا مقالهٔ موفق و پرمخاطبی را پیدا نمی‌کنید که از زیر چشمان تیزبین ویراستار متن عبور نکرده باشد. اگر به واژهٔ «ویرایش» دقت کنید، متوجه خواهید شد که ویراستار، متن را زیبا می‌کند و شاخ‌وبرگ اضافی آن را قیچی می‌کند تا مخاطب نخواهد زحمت بیشتری برای خواندن متن بکشد. البته کمتر خواننده‌ای این کار را می‌کند و اغلب متن را رها می‌کنند.
دراین‌بین، با پیشرفت فناوری، ویرایش متن فارسی هم مانند زبان‌های دیگر توسط نرم‌افزار ویرایش متن امکان‌پذیر شده است.
به کمک افزونهٔ ویرایش متن فارسی پاکنویس، به‌راحتی می‌توانید غلط‌های املایی، فاصله‌گذاری‌ها، نیم‌فاصله، عددگذاری‌ها و بسیاری از موارد تخصصی ویرایش متن را تصحیح کنید و به سطح ابتدایی از ویرایش متن فارسی دست پیدا کنید.
برای اطلاعات بیشتر و استفادهٔ رایگان از افزونه ویرایش متن فارسی به صفحهٔ دانلود پاکنویس مراجعه کنید.
