در این مقاله خواهید خواند:
ویراستار کیست و چه کاری انجام می‌دهد؟
ویراستار فردی است که با بررسی محتوای اثر، آن را از ابعاد مختلف بهبود می‌بخشد. او متنی را که نویسنده تولید کرده است، بررسی می‌کند و با استفاده از شیوه‌نامه‌های ویرایش، ویرایش متن را بر اساس محتوا و جنس اثر انجام می‌دهد و آن را آمادهٔ انتشار می‌کند.
یک ویراستار به‌صورت عمومی باید بتواند متن را از لحاظ دستور زبان، علائم نگارشی، مشکلات محتوایی و … بررسی کند و آن را بهبود بخشد اما در یک گام بالاتر، یک ویراستار باتجربه با دیدی منسجم به اثر، سوءبرداشت‌ها و انحراف‌های آن را رفع می‌کند و متنی با لحن مناسب به خواننده تحویل می‌دهد.
فردی که به‌صورت حرفه‌ای در زمینهٔ ویرایش فعالیت می‌کند با دیدن یک متن، متوجه این موضوع خواهد شد که چه چیزی باید اصلاح شود یا چه چیزی جایگزین آن شود. در واقع ویراستار، هم از دید خواننده و هم از دید نویسندهٔ اثر، متن را فهمیده و آن را سامان می‌دهد.
برای درک بهتر این مسائل بهتر است مطلب انواع ویرایش را مطالعه کنید.
وظیفهٔ یک ویراستار چیست؟
وظایف ویراستار می‌تواند بر اساس جنس محتوا، محل فعالیت او، سمت او در ویراستاری و زمینهٔ انتشار اثر متفاوت باشد اما به‌صورت‌کلی برخی از وظایف ویراستاری شامل موارد زیر است:
- بررسی غلط‌های تایپی، نشانه‌های نگارشی، غلط‌های املایی، مشکلات نیمفاصله، پاراگراف‌بندی صحیح و … رفع این اشکالات در حوزهٔ ویرایش فنی قرار می‌گیرد. ویرایش فنی در زیباسازی ظاهر متن مؤثر است و باعث کاهش خطا در هنگام مطالعه می‌شود.
- استفادهٔ صحیح از شیوهٔ دستور زبان، پرهیز از شکسته‌نویسی و یکدست‌کردن لحن نوشته در سراسر متن، از دیگر وظایف ویراستار است. در این مرحله از ویرایش بهتر است ویراستار با همفکری نویسندهٔ اثر، لحن و بیان نوشته را ویرایش کند؛ چراکه صاحب اثر ممکن است نظراتی را در نحوهٔ بیان موضوعات داشته باشد و ویراستار با نداشتن اطلاعات لازم خط فکری نوشته را بر هم زند.
- یکی از تفاوت‌های اساسی ویراستار با نویسنده، آشنایی با دانشی فراتر از محتوای اثر است. ازآنجاکه یکی از وظایف اساسی ویراستار، جایگزین‌کردن کلمات با یکدیگر است، باید بداند که هنگام ترکیب و حذف اصطلاحات، چگونه محتوای اثر را دچار دگرگونی نکند.
چگونه ویراستار شویم؟
برای بسیاری از افرادی که در ابتدای راه دنیای ویرایش هستند، قدم‌گذاشتن در راه ویرایش پیچیده به نظر می‌رسد اما ویراستاری نیز به‌مانند سایر حرفه‌ها مسیر مشخصی را برای پیمودن دارد.
تحصیلات ویراستار
اگر بخواهیم از بخش تحصیلات شروع کنیم، ویراستار در وهلهٔ اول باید دانش زبانی بالایی داشته باشد. به‌صورت کلی گفته می‌شود، بهتر است فارغ‌التحصیل رشته‌های ادبیاتی یا تحصیلات مرتبط با آن باشد.
اما ازآنجاکه متون، کاربری‌های متفاوتی دارند، ممکن است در رشته‌ای دورتر از ادبیات و زبان‌شناسی تحصیل کرده باشد اما با دانش بالا در زمینهٔ علوم تخصصی، ویرایش کتاب یا ویراستاری مقاله در هر زمینه را به نحو احسن انجام دهد.
پیوسته مطالعه کنید
ویراستار در قدم اول باید زبان را بشناسد و این مهم جز با مطالعهٔ مداوم کتاب به دست نمی‌آید. ویراستار با مطالعه در زمینه‌های مختلف، از ادبی و تاریخی گرفته تا علمی و تخصصی، به ارکان زبان مسلط می‌شود.
در زمان ویرایش یک اثر، او با استفاده از این تجربیات، به‌خوبی از پس حذف، اضافه و جایگزینی عبارت‌های مختلف برمی‌آید. از طرف دیگر ویراستار همواره باید بیشتر از نویسنده نسبت به علوم مختلف آگاهی داشته باشد.
مطالعهٔ مستمر در زمینه‌های متفاوت، تسلط ویراستار را نسبت به این علوم بالا خواهد برد. با این امر جلوگیری از ایجاد اشتباهات تخصصی و تصحیح خطاهای محتوایی نویسنده ممکن می‌شود.
تجربه کسب کنید
حرفهٔ ویراستاری نیز به‌مانند بسیاری از کسب‌وکارها، نیازمند کسب تجربه و مهارت برای متخصص‌شدن در آن است. در این راه، شما با شرکت در دوره‌های مرتبط دانش خود را افزایش می‌دهید.
پس از کسب دانش اولیه می‌توانید در انتشارات مختلف در سمت‌های کارآموزی یا ویراستاری سطحی مشغول به فعالیت شوید و رفته‌رفته جایگاه خود را ارتقا دهید.
شغل ویراستاری سلسله‌مراتب مختلفی دارد. پس از کسب تجربه، شما می‌توانید پیشرفت شغلی را به‌خوبی احساس کنید. در اینجا به مشاغل حوزهٔ ویراستاری اشاره می‌کنیم.
مشاغل حرفه ویراستاری کدام‌اند؟
ویراستاری دارای مشاغل مختلفی است. از فعالیت در انتشارات گرفته تا تحریریه‌های خبری، آژانس‌های تبلیغاتی و … در هر یک از این موارد، ویراستاران با جایگاه‌ها و شرح وظایف متفاوتی مشغول به فعالیت هستند.
نمونه‌خوان
نمونه‌خوان فردی است که با مطابقت نسخهٔ اصلی و تایپ‌شدهٔ کتاب، اشتباهات ظاهری متن را تا جای امکان برطرف می‌کند. غلط‌های تایپی، املایی، نیمفاصله، اصلاح فاصلهٔ بین خطوط و واژه‌ها و اشتباهات نشانه‌گذاری از جمله مواردی است که باید در نمونه‌خوانی اثر بررسی شود.
ویراستار
نویسنده یا مترجم اثر پس از اتمام کار، ویرایش اثر را به ویراستار واگذار می‌کند. وظیفهٔ او در این مرحله اصلاح زبانی، فنی و در برخی از موارد محتوایی متن است. همفکری صاحب اثر و ویراستار در این مرحله اهمیت زیادی دارد. ویراستار در صورت ابهام در متن، می‌تواند از نویسندهٔ اثر سؤالات خود را بپرسد.
ویراستار باتوجه‌به محل فعالیتی که دارد (مجله یا انتشارات)، ممکن است شرح وظایف دیگری نیز داشته باشد. به‌عنوان‌مثال صفحه‌آرایی و انتخاب جایگاه خبر در روزنامه و مجله.
ویراستار ارشد
ویراستار ارشد یا سردبیر آگاه‌ترین فرد به شیوه‌نامه‌های ویرایش است. برای رسیدن به این سطح باید حداقل تا ۳ سال در این راه تجربهٔ لازم را کسب کنید. در انتشارات کتاب، ویراستار ارشد کارهایی مانند جمع‌آوری نسخه‌های قدیمی و تصحیح آن را انجام می‌دهد. جذب آثار جدید نویسندگان و انتشار آن از دیگر وظایف ویراستار ارشد است.
سرویراستار انتشارات
به شخصی که در ویرایش صاحب‌نظر است و حداقل ۱۰ سال از عمر خود را به مطالعه و ویراستاری آثار گوناگون پرداخته، سرویراستار انتشارات گفته می‌شود. سرویراستار علاوه بر آگاهی کامل از زیروبم دانش ویرایش، می‌تواند در مورد آن‌ها به‌عنوان مرجعی ثابت‌شده اظهارنظر کند.
به همین دلیل است که یکی از وظایف سرویراستار، تهیه و انتشار شیوه‌نامهٔ ویرایشی است. ویراستاران ارشد و سایر ویراستاران، بر اساس این شیوه‌نامه کار خود را انجام می‌دهند. از دیگر وظایف سرویراستار، بازخوانی نهایی یک اثر ویرایش‌شده است.
مهارتهای ضروری یک ویراستار چیست؟
- درک زبانی: داشتن درک زبانی از مهم‌ترین و اولین مهارت‌هایی است که ویراستار باید آن را کسب کند. با استفاده از درک زبانی، متن اثر از لحاظ ساختار جمله، قواعد زبانی، سبک نگارشی و لحن اثر در یک مسیر قرار می‌گیرد و آمادهٔ انتشار می‌شود.
- ارتباطات: با وجود این که عمدهٔ تمرکز یک ویراستار بر محتوای اثر است، داشتن دانش و مهارتهای ارتباطی در شغل ویراستاری اهمیت بالایی دارد. داشتن ارتباطات از جمله مهارت‌هایی است که در هر حرفه‌ای الزامی است.
ویراستار نیز به‌عنوان فردی که با اشخاص از جایگاه‌ها و خط فکری‌های خاص ارتباط دارد، از این امر مستثنا نیست. او باید بتواند به شیوهٔ درست با افرادی که با شغل او در ارتباط هستند، تعامل لازم را برقرار کند. این ارتباط و تعامل را می‌توان به دو شکل طبقه‌بندی کرد:
۱. تعامل با نویسنده و راهنمایی او (به‌عنوان همکار) برای ایجاد جریان فکری هم‌سو در ویرایش اثر؛
۲. تعامل با سایر اعضای تیم برای ایجاد ارتباط مثبت و درک متقابل.
- خلاقیت و کنجکاوی: گشودن درهای ذهن به روی اطلاعات جدید و ارائهٔ ایده‌های خلاقانه از ویژگی‌های ویراستاران موفق است. داشتن کنجکاوی در زمینهٔ چاپ یک کتاب سبب می‌شود ویراستار، یک کتاب پرفروش را پیش از رقبا شناسایی کند و برای ویرایش آن اقدام کند. برای خلاقیت نیز نمی‌توان مرزی را مشخص کرد. نگاه خلاق ویراستار می‌تواند به آثاری باشد که پیش‌ازاین نیز به چاپ رسیده است و اکنون نیاز به تکمیل، توضیح یا ویرایشی دوباره دارد. ویراستار باید بتواند با استفاده از واژگان و عبارت‌ها، در ذهن مخاطب به بهترین بیان دسترسی پیدا کند.
- توجه دقیق به جزئیات: اساس شغل ویراستاری ارائهٔ کاری بدون خطا است. ویراستار ضمن به‌خاطرسپردن شیوه‌نامه‌های نگارشی و اعمال آن در سراسر یک اثر، باید بتواند لحن و جریان متن را یکسان نگه دارد.
- توانایی مدیریت پروژه: توانایی سازماندهی پروژه‌های هم‌زمان و همکاری با کارفرماهای مختلف، از شرایط خاص کاری ویراستار است. مشخص‌کردن موعد نهایی مشخص برای انتشار محتوا و حفظ آرامش در فشار کاری، از مهارت‌هایی است که در حرفهٔ ویراستاری باید آن را کسب و تقویت کرد.
- مهارت نوشتن: یک ویراستار خبره علاوه بر خواندن منابع مختلف مطالعاتی باید توانایی نوشتن متن را نیز در خود تقویت کند. داشتن دانش نویسندگی از چند جهت اهمیت دارد:
موجب درک بیشتر ویراستار نسبت به نویسندهٔ اثر می‌شود؛
تألیف مقالات یا حتی کتاب و تبلیغات در جهت پرسونای برند؛
شناخت مشکلات متن و توانایی حل مسئلهٔ آن.
ویراستاری، مناسب چه افرادی است؟
ازآنجاکه حرفهٔ ویراستاری به تمرکز و دقت بالایی نیاز دارد، ویراستار متخصص نباید بگذارد خستگی ذهنی باعث اختلال در کار او شود. به همین سبب، ویراستاری مناسب افراد آرامی است که توانایی انجام یک کار را به مدت طولانی دارند. ویراستار حرفه‌ای، همواره در حال آموختن و حل مسئله است و این موضوع برای او از دقت در جزئیات آثار مختلف به دست می‌آید.
اگر شما نیز ویژگی‌های شخصیتی جزئی‌نگری، تمرکز به مدت طولانی، توانایی حل مسئله و سازماندهی امور را در خود می‌بینید، شغل ویراستاری مناسب شماست.
برای زیباسازی و اصلاح کامل متن، هیچ‌چیزی جایگزین ویراستار متخصص نمی‌شود اما افزونهٔ پاکنویس برای نرم‌افزار وُرد، بسیاری از خطاهای متن، غلط‌های املایی، فاصله‌گذاری و … متن شما را به‌راحتی ویرایش می‌کند و جایگزین‌های بهتری به شما پیشنهاد می‌دهد. برای نصب این برنامه به پاکنویس مراجعه کنید.
