در این مقاله خواهید خواند:
ضرورت ویرایش‌پایان‌نامه چیست؟
چه دانشجوی کارشناسی ارشد باشید، چه دانشجوی دکتری، تدوین و ارائهٔ پایان‌نامه یکی از کارهایی است که شما در دوران تحصیلات تکمیلی خود باید انجام دهید.
ویرایش پایان‌نامه از دو جهت اهمیت دارد:
- به‌یادگارماندن یک سند از دورهٔ تخصصی به‌عنوان پژوهشگر
- تأیید هیئت‌داوران و کسب نمرهٔ مناسب
پژوهش و گردآوری اطلاعات پایان‌نامه، از شما زحمت و زمان زیادی می‌گیرد. بسیاری از افراد به دلیل نداشتن تجربهٔ کافی در انجام پژوهش، چالش‌های زیادی را از سر می‌گذرانند. از انتخاب موضوع رساله و روش تحقیق گرفته تا ارائهٔ نتایج. طی‌شدن هر یک از این مراحل انرژی زیادی را از دانشجو می‌گیرد.
به همین ترتیب مرحلهٔ پایانی کار، یعنی ویرایش پایان‌نامه، ممکن است از چشمتان دور بماند اما این مرحله نیز برای پژوهشگر و جلب نظر هیئت‌داوران اهمیتی ویژه دارد.
ویرایش پایان‌نامه شامل انواع ویرایش می‌شود. از ویرایش صوری و فنی گرفته تا زبانی و تخصصی. هر یک از این ویرایش‌ها سلسله‌مراتب و قوانین خاص خود را دارد و توجه به هیچ‌یک نباید سبب غفلت از دیگری شود.
به همان اندازه که روان‌بودن جملات و گزینش واژگان صحیح در امر ویرایش مهم است، توجه به شکل ظاهری و فرمت مورد انتظار دانشگاه نیز ازجمله مواردی است که در گزینش رساله، موردبررسی قرار می‌گیرد.
ترتیب تدوین پایان‌نامه
اغلب دانشگاه‌ها در تدوین ترتیب پایان‌نامه یک قالب نسبتاً مشخص را به این شکل ارائه می‌دهند:
- صفحه «به نام خدا»
- صفحه عنوان
- صفحه تصویب‌نامه توسط هیئت‌داوران
- صفحه اهدا یا تقدیم
- پیشگفتار
- صفحه تقدیر و تشکر
- چکیده فارسی
- فهرست مطالب، حاوی عناوین اصلی و فرعی هر فصل، فهرست مراجع و پیوست‌ها
- فهرست جداول
- فهرست اشکال
- فهرست علائم و اختصارات
- متن اصلی
- منابع و مآخذ
- واژه‌نامه
- پیوست‌ها
- چکیده انگلیسی به همراه کلیدواژگان
- صفحه عنوان انگلیسی
تنظیم این فرمت و ترتیب، ازجمله مواردی است که در دستهٔ ویرایش صوری قرار می‌گیرد که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.
ویرایش پایان‌نامه چه مراحلی دارد؟
پیش‌ازاین هم گفته‌ایم که ارائه و انتشار هر متنی، نیازمند ویرایش و تصحیح آن است. ویرایش سبب می‌شود که یک متن به سطح استانداردی از کیفیت برسد. در اینجا به بررسی مراحل ویرایش پایان‌نامه می‌پردازیم.
ویرایش ظاهری پایان‌نامه یا صفحه‌بندی
تنظیم و رفع مشکلات ظاهری متن ازجمله مواردی است که در این نوع از ویرایش موردبررسی قرار می‌گیرد. در ویرایش پایان‌نامه باید به دستورالعمل نگارشی دانشگاه خود توجه داشته باشید.
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، هر دانشگاهی شیوه‌نامهٔ خاص خود را دارد. این شیوه‌نامه شامل شیوهٔ فصل‌بندی، تنظیم فرمت، صفحه‌آرایی صحیح و درنهایت آراستگی ظاهر متن است.
از دیگر مواردی که در هنگام ویرایش ظاهری متن پایان‌نامه در نظر گرفته می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تنظیم فونت استاندارد و اندازهٔ آن، فصل‌بندی صحیح، انتخاب حاشیهٔ مناسب برای صفحات، شماره‌گذاری صفحات، فهرست‌بندی و …
ویرایش فنی یا صوری پایان‌نامه
همان‌طور که دیدیم ویرایش ظاهری بر اصلاح ظاهر صفحه‌بندی متن تأکید داشت اما ویرایش صوری به اصلاح شکل محتوای متنی صفحات می‌پردازد. تصحیح غلط‌های املایی، اصلاح خطاهای تایپی، اصلاح نیم‌فاصلهٔ کلمات، نشانه‌گذاری صحیح، فارسی‌نویسی اعداد و …
ویرایش ادبی پایان‌نامه
در ویرایش ادبی یا زبانی، متن از لحاظ کیفی و زبانی ارتقا پیدا می‌کند. ویرایش ادبی با بررسی طول جملات و عبارات مختلف، متن را روان‌سازی می‌کند. این نوع ویرایش، مخصوصاً برای متن‌های ترجمه‌شده بسیار ضروری است چراکه ممکن است در ترجمه، برخی از واژگان به‌خوبی ترجمه نشده باشد. ویرایش زبانی پایان‌نامه سبب انتقال صریح پیام متن و ابهام‌زدایی می‌شود.
ویرایش تخصصی و محتوایی
ویراستار در ویرایش محتوایی، (همان‌طور که از نامش پیداست) توجه ویژه‌ای بر محتوای تخصصی متن دارد.
- رفع خطاهای معنایی با تغییر ساختار طول جملات یا جابه‌جایی آن‌ها؛
- حذف اطلاعات غیرمستند و فاقد اعتبار؛
- بسط و توضیح اطلاعات نامفهوم و گنگ؛
- ایجاد ترتیب در سیر بیان مطالب.
ازجمله مواردی است که در هنگام ویرایش محتوایی پایان‌نامه در نظر گرفته می‌شود. در این نوع ویرایش، ویراستار باید به زمینهٔ مطلب اشراف کافی داشته و سطح علمی او از دانشجو بالاتر باشد.
نکته مهم: ویرایش زبانی و محتوایی ازجمله مواردی است که جزء ویرایش تخصصی پایان‌نامه قرار می‌گیرد. نکتهٔ مهم این است که ویراستار، تجربه و دانش کافی در حوزهٔ ویرایش و زمینهٔ تخصصی متن داشته باشد.
در بسیاری از موارد، ویرایش تخصصی پایان‌نامه، مسیر تأیید هیئت‌داوران را تضمین می‌کند.
نرم‌افزار ویرایش پایان‌نامه
فناوری هم برای ویرایش پایان‌نامه به کمک دانشجوها و ویراستاران آمده است. یکی از این فناوری‌های کاربردی پاکنویس دستیار هوشمند نگارش فارسی است.
پاکنویس در رفع بسیاری از خطاهای نگارشی مانند نیم فاصله، اشتباهات املایی و گزینش واژگان به شما کمک می‌کند. با نصب این افزونه در رایانهٔ شخصی‌تان، امکان ویرایش متون مختلف ازجمله پایان‌نامه، در محیط نرم‌افزار ورد برای شما فراهم خواهد شد.
سخن پایانی
پایان‌نامه یکی از اسناد علمی است که از دوران تحصیلی و پژوهشی‌تان برای همیشه به یادگار می‌ماند.
نگارش پایان‌نامه به هدف شما از تحصیل بستگی دارد اما سعی کنید با انتخاب موضوعی مرتبط و کاربردی و ویرایش دقیق متن پایان‌نامه، سند معتبری در پروندهٔ علمی‌تان بر جای بگذارید.
